दाट पाऊस, मंद हवा आणि गरमागरम उकडीचे मोदक… यापेक्षा स्वर्गासुख ते काय असणार? गणपती बाप्पाला नैवेद्य दाखवायचा असो किंवा फक्त मनसोक्त खाण्याची इच्छा असो, उकडीचे मोदक ही महाराष्ट्राची शान आहे! पण हे मोदक बनवणं म्हणजे काही सोपं काम नाही, असं अनेकांना वाटतं. कुणी म्हणेल पीठ बिघडतं, कुणी म्हणेल सारण पातळ होतं, तर कुणी म्हणेल मोदक फुटतात. माझ्या अनुभवात, यात काहीही कठीण नाही! फक्त काही सोप्या टिप्स आणि योग्य कृती फॉलो केली की, तुम्हीही घरबसल्या मऊ, लुसलुशीत आणि परफेक्ट उकडीचे मोदक बनवू शकता. विश्वास ठेवा, तुम्ही बनवलेले मोदक खाऊन सगळे तुमच्या हातचं कौतुक करतील!

Table of Contents

उकडीचे मोदक म्हणजे काय? (What are Ukadiche Modak?)

उकडीचे मोदक म्हणजे तांदळाच्या पिठाची मऊ उकड काढून, त्यात ओल्या नारळाचं आणि गुळाचं गोड सारण भरून, वाफवून बनवलेले मोदक. हे मोदक महाराष्ट्रात, विशेषतः गणेशोत्सवात, मोठ्या प्रमाणात बनवले जातात. गणपती बाप्पाला मोदक अतिशय प्रिय असल्याने त्याला “मोदकप्रिय” असंही म्हणतात. म्हणूनच गणपतीत मोदकांचा नैवेद्य खूप महत्त्वाचा असतो.

माझ्या लहानपणापासून मी पाहिलंय की आजी आणि आई मोदक बनवताना किती रमून जात असत. त्यांच्यासाठी हे फक्त मोदक बनवणं नव्हतं, तर बाप्पावरचं प्रेम व्यक्त करणं होतं. आजकाल रेडिमेड मोदक मिळतात, पण घरच्या मोदकांची चव काही औरच असते!

उकडीचे मोदक बनवण्यासाठी लागणारे साहित्य (Ingredients for Ukadiche Modak)

हे प्रमाण साधारण १५-२० मोदकांसाठी पुरेसं आहे.

सारणासाठी लागणारे साहित्य (Ingredients for Modak Filling)

ओल्या नारळाचा किस: १.५ कप (मध्यम आकाराचे २ नारळ)
गूळ (किसलेला): १ कप (तुमच्या आवडीनुसार कमी-जास्त करू शकता. शक्यतो चिक्कीचा गूळ वापरा, तो चांगला वितळतो.)
वेलची पूड: १ लहान चमचा
जायफळ पूड: १/२ लहान चमचा (ऐच्छिक, पण चव छान येते)
खसखस: १ मोठा चमचा (भाजलेली, ऐच्छिक)
ड्रायफ्रुट्स (काजू, बदाम, मनुका): २-३ मोठे चमचे (बारीक चिरून, ऐच्छिक)
मीठ: चिमूटभर

उकडीसाठी लागणारे साहित्य (Ingredients for Modak Outer Layer/Ukad)

तांदळाचं पीठ: १ कप (बारीक आणि जुन्या तांदळाचं पीठ उत्तम)
पाणी: १.५ कप (पाणी थोडं जास्त लागतं कारण पीठ शिजतं)
तूप: १ मोठा चमचा (किंवा तेल)
मीठ: १/२ लहान चमचा

उकडीचे मोदक बनवण्याची संपूर्ण कृती (Step-by-Step Ukadiche Modak Recipe)

या स्टेप्स अगदी काळजीपूर्वक फॉलो करा, तुमचे मोदक नक्कीच परफेक्ट होतील!

स्टेप १: सारण बनवणे (Preparing the Modak Filling)

एका जाड बुडाच्या कढईत किंवा पॅनमध्ये किसलेला गूळ आणि ओल्या नारळाचा किस एकत्र करा. गॅस मध्यम आचेवर ठेवा.
हे मिश्रण सतत ढवळत रहा, जेणेकरून गूळ वितळून नारळाच्या किसामध्ये एकजीव होईल.
सुमारे ७-१० मिनिटांनी मिश्रणातील पाणी आटायला लागेल आणि मिश्रण घट्ट व्हायला सुरुवात होईल. मिश्रण कढईच्या बाजूने सुटायला लागलं की सारण तयार झालं म्हणून समजा. सारण खूप कोरडं करू नका, नाहीतर मोदक खाताना घशात अडकू शकतं. थोडं ओलसर ठेवून गॅस बंद करा.
आता यात वेलची पूड, जायफळ पूड (असल्यास), भाजलेली खसखस आणि चिरलेले ड्रायफ्रुट्स घालून मिक्स करा. खसखस आणि ड्रायफ्रुट्सने चव अजून वाढते!
सारण एका ताटलीत काढून पूर्णपणे थंड होऊ द्या. थंड झाल्यावर ते आणखी घट्ट होतं.

स्टेप २: उकड काढणे (Preparing the Modak Dough/Ukad)

ही स्टेप खूप महत्त्वाची आहे, कारण यावरच मोदकांची मऊक अवलंबून आहे.

एका मोठ्या पातेल्यात किंवा जाड बुडाच्या कढईत पाणी, तूप आणि मीठ एकत्र करून मध्यम आचेवर उकळायला ठेवा.
पाण्याला चांगली उकळी आली की गॅस मंद करा आणि त्यात तांदळाचं पीठ हळूहळू घालत जा. एका हाताने पीठ घालत असताना दुसऱ्या हाताने लाकडी चमच्याने किंवा उलथण्याने सतत ढवळत रहा, जेणेकरून पिठाच्या गुठळ्या होणार नाहीत.
सर्व पीठ पाण्यात व्यवस्थित मिक्स झालं की गॅस बंद करा. पातेल्यावर झाकण ठेवून ५-७ मिनिटं तसंच राहू द्या. यामुळे पीठ वाफेवर चांगलं शिजतं.
आता गरम असतानाच हे पीठ एका मोठ्या परातीत किंवा स्टीलच्या ताटलीत काढा.
हाताला थोडं पाणी किंवा तेल लावून पीठ गरम असतानाच मळून घ्या. हे थोडं कठीण काम आहे, पण पीठ जेवढं गरम मळाल तेवढे मोदक मऊ होतात. माझ्या आजीने मला एक सोपी युक्ती सांगितली होती: एक लहान वाटी घेऊन ती थोडी तेलाने किंवा पाण्याने ओळणी करून तिच्या मदतीने पीठ दाबून-दाबून मळा.
पीठ अगदी मऊ आणि चिकणं होईपर्यंत मळा. पीठ छान मळलं गेलं की मोदकांना चांगली कला येते आणि ते फुटत नाहीत. मळताना पीठ थंड वाटल्यास पुन्हा थोड्या गरम पाण्याचा हात लावून मळू शकता.

स्टेप ३: मोदक वळणे (Shaping the Modaks)

मोदक वळण्याचे दोन मुख्य प्रकार आहेत: हाताने आणि साच्याने.

हाताने मोदक वळण्याची पद्धत (Traditional Hand-Shaping):

मळलेल्या पिठाचा एक लहान गोळा घ्या आणि त्याला हातावर गोल करा.
आता अंगठ्याच्या आणि बोटांच्या मदतीने गोळ्याला वाटीचा आकार द्या. ही वाटी शक्य तितकी पातळ बनवायची आहे. जितकी पातळ वाटी, तितके मोदक जास्त चविष्ट लागतात.
वाटी तयार झाल्यावर त्यात एक ते दीड चमचा तयार सारण भरा.
आता पिठाच्या वाटीला बाहेरून लहान लहान चुंब्या (कळ्या) पाडा. साधारण ७-९ चुंब्या असाव्यात.
सर्व चुंब्या एकत्र आणून वरच्या बाजूने हलक्या हाताने दाबून मोदकाला शिखर किंवा टोक तयार करा.
मोदक खालीून सपाट करून ठेवा.

साच्याने मोदक वळण्याची पद्धत (Using Modak Mould):

आजकाल मोदक साचा वापरणे खूप सोपे झाले आहे.

साच्याला तूप लावणे: मोदक साच्याला आतून थोडं तूप लावा, जेणेकरून पीठ चिकटणार नाही.
पिठाचा गोळा भरणे: पिठाचा एक लहान गोळा घेऊन साच्याच्या एका बाजूला ठेवून थोडा दाबून पसरा. दुसऱ्या बाजूलाही तसेच करा. मध्ये थोडी पोकळी ठेवा.
सारण भरणे: आता या पोकळीत एक ते दीड चमचा सारण भरा.
साचा बंद करणे: साच्याच्या दोन्ही बाजू एकत्र करून घट्ट बंद करा. खालच्या बाजूने पिठाचा जो भाग बाहेर येईल, तो काढून टाका.
मोदक बाहेर काढणे: साचा उघडून मोदक अलगद बाहेर काढा. साच्याने बनवलेले मोदक अगदी एकसारखे आणि सुंदर दिसतात.

स्टेप ४: मोदक वाफवणे (Steaming the Modaks)

कुकर किंवा पात्राची तयारी: मोदक वाफवण्यासाठी इडली पात्राचा किंवा मोदक कुकरचा वापर करा. पाण्याच्या भांड्यात पाणी घालून गॅसवर गरम करायला ठेवा.
चाळणीला तूप लावणे: मोदकाच्या चाळणीला किंवा इडलीच्या प्लेट्सना थोडं तूप लावा, जेणेकरून मोदक चिकटणार नाहीत.
मोदक मांडणे: चाळणीवर तयार मोदक एकमेकांना चिकटणार नाहीत असे थोडे लांब लांब ठेवा.
वाफवण्याची प्रक्रिया: पाण्याला चांगली उकळी आल्यावर, मोदकाची चाळणी कुकरमध्ये ठेवा आणि झाकण लावून मध्यम आचेवर १०-१२ मिनिटे वाफवून घ्या.
- योग्य वेळ: १०-१२ मिनिटे वाफवणे पुरेसे आहे. जास्त वेळ वाफवल्यास मोदक कडक होतात.
वाफ दिल्यावर विश्रांती: १०-१२ मिनिटांनी गॅस बंद करा. झाकण लगेच उघडू नका. २-३ मिनिटे तसेच राहू द्या. यामुळे मोदक मऊ आणि ओलसर राहतात.
सर्व्ह करणे: गरमागरम मोदक एका सर्व्हिंग प्लेटमध्ये काढून घ्या. वरून साजूक तुपाची धार सोडून बाप्पाला नैवेद्य दाखवा आणि स्वतःही आस्वाद घ्या!

उकडीचे मोदक बनवतानाच्या महत्त्वाच्या टिप्स (Important Tips for Making Ukadiche Modak)

तांदळाचं पीठ: मोदकांसाठी नेहमी बारीक आणि जुन्या तांदळाचं पीठ वापरा. नव्या तांदळाच्या पिठाची उकड चांगली येत नाही आणि मोदक चिकट होतात. तुम्ही घरघंटीतून पीठ दळून आणू शकता किंवा बाजारात मिळणारे “मोदक पीठ” वापरू शकता.
- पिठाचा प्रकार: जुन्या तांदळाचे पीठ मोदकांसाठी सर्वोत्तम असते.
- बाजारात उपलब्धता: अनेक किराणा दुकानांमध्ये ‘मोदक पीठ’ या नावाने तयार पीठ मिळते.
पाण्याचं प्रमाण: उकडीसाठी पाण्याचं प्रमाण खूप महत्त्वाचं आहे. साधारणपणे १ कप पिठाला १.५ कप पाणी लागतं. पण हे पिठाच्या प्रकारावर अवलंबून आहे. पीठ जुनं असेल तर थोडं जास्त पाणी लागू शकतं.
- पाण्याचे अचूक मापन: पाण्याचे प्रमाण कमी-जास्त झाल्यास उकड बिघडू शकते.
उकड मळणे: पीठ गरम असतानाच मळणं अत्यंत गरजेचं आहे. जेवढं जास्त आणि मऊ पीठ मळाल, तेवढे मोदक चांगले होतील आणि फुटणार नाहीत. हाताला तूप किंवा पाणी लावून मळू शकता.
- मळतानाची युक्ती: पीठ गरम असताना मळणे कठीण वाटत असल्यास, एका लहान वाटीला तूप किंवा पाणी लावून त्याने पीठ दाबून-दाबून मळा.
- वाटीचा वापर: गरम पीठ थेट हाताळण्याऐवजी वाटीचा वापर करा.
- सुरक्षितता: गरम पिठावर थेट हात लावू नका, भाजण्याची शक्यता असते.
सारण: सारण खूप कोरडं करू नका, नाहीतर मोदक खाताना घशात अडकतील. थोडं ओलसर ठेवा. गूळ वितळल्यावर मिश्रण घट्ट होऊ लागलं की गॅस बंद करा.
- सारणाची सुसंगती: सारण खूप कोरडे किंवा खूप पातळ नसावे.
वाफवण्याची वेळ: मोदक जास्त वेळ वाफवू नका, नाहीतर ते कडक होतात. १०-१२ मिनिटं पुरेशी आहेत.
- ओव्हर-स्टीमिंग टाळा: जास्त वाफवल्याने मोदक कडक होतात आणि त्यांची चव बिघडते.
तुपाचा वापर: मोदकांवर साजूक तूप टाकून खाल्ल्याने त्यांची चव अधिक वाढते.
- तुपाचे महत्त्व: तुपामुळे मोदकांना छान चकाकी येते आणि चवही वाढते.
स्टोरेज: उकडीचे मोदक फ्रिजमध्ये ३-४ दिवस टिकतात. गरम करताना पुन्हा थोडे वाफवून घेतल्यास ते मऊ होतात.
- साठवणुकीची पद्धत: एअरटाइट डब्यात ठेवावे.
- गरम करण्याची पद्धत: पुन्हा वाफवून घ्यावे, मायक्रोवेव्हमध्ये गरम केल्यास कडक होऊ शकतात.

आरोग्यदायी उकडीचे मोदक: पोषण आणि चव (Healthy Ukadiche Modak: Nutrition and Taste)

उकडीचे मोदक चविष्ट तर आहेतच, पण ते आरोग्यासाठीही चांगले आहेत.

नारळ: नारळात फायबर, व्हिटॅमिन्स आणि मिनरल्स असतात. हे पचनासाठी आणि रोगप्रतिकारक शक्तीसाठी फायदेशीर आहे.
- नारळाचे आरोग्य फायदे: फायबर, व्हिटॅमिन्स आणि मिनरल्सचे उत्तम स्रोत.
गूळ: साखरेपेक्षा गूळ हा एक उत्तम पर्याय आहे. गुळात लोह आणि इतर खनिजे असतात, जे शरीरासाठी महत्त्वाचे आहेत.
- गुळाचे फायदे: लोह आणि खनिजे असतात, साखरेला चांगला पर्याय.
तांदळाचे पीठ: तांदळाचे पीठ ग्लुटेन-फ्री असते, त्यामुळे ज्यांना ग्लुटेनची ॲलर्जी आहे त्यांच्यासाठी हे उत्तम आहे.
- ग्लुटेन-फ्री पर्याय: ज्यांना ग्लुटेनची समस्या आहे त्यांच्यासाठी सुरक्षित.

आंतरिक दुवे :

पुरणपोळी रेसिपी
गणेशोत्सवाच्या दिवशी पुरणपोळीचं खास महत्त्व असतं. तुमच्या गणेश चतुर्थी मेनूमध्ये हाही एक पारंपरिक पदार्थ असतो.
ओटमील स्मूदी
वजन कमी करण्यासाठी ओटमील स्मूदी: आहारतज्ज्ञांचा सल्ला आणि झटपट

बाह्य दुवे :

मोदकांचा ऐतिहासिक संदर्भ: मोदक हा भारतीय उपखंडातील एक पारंपरिक गोड पदार्थ आहे, ज्याचा उगम व उपयोग प्राचीन काळापासून गणपती पूजेमध्ये होतो. याबाबत अधिक माहिती Wikipedia – मोदक येथे वाचा.

Indian Culture Portal – पारंपरिक खाद्यपदार्थांचा इतिहास
भारतीय पारंपरिक खाद्यपदार्थ, त्यांचा इतिहास, आणि सामाजिक महत्त्व यावर विस्तृत माहिती.

Healthline – Health Benefits of Jaggery
गुळामध्ये असलेले नैसर्गिक गुणधर्म, शरीरासाठी फायदे, आणि त्याचे पोषणमूल्य.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs – Frequently Asked Questions)

प्रश्न १: मोदकांसाठी कोणतं तांदळाचं पीठ वापरावं? (Which rice flour should be used for Modaks?)

उत्तर: मोदकांसाठी जुन्या आणि बारीक तांदळाचं पीठ उत्तम असतं. नवीन तांदळाच्या पिठाची उकड चिकट होते आणि मोदक चांगले वळले जात नाहीत. बाजारात “मोदक पीठ” म्हणूनही ते उपलब्ध असतं.

पिठाचा प्रकार: जुने आणि बारीक दळलेले पीठ.
बाजारातील पर्याय: ‘मोदक पीठ’ नावाने उपलब्ध.

प्रश्न २: सारण खूप पातळ झाल्यास काय करावं? (What to do if the Modak filling becomes too thin?)

उत्तर: सारण खूप पातळ झाल्यास, ते अजून थोडा वेळ मध्यम आचेवर शिजवून घ्या. ते मिश्रण घट्ट होईपर्यंत सतत ढवळत रहा. त्यात थोडं भाजलेलं तांदळाचं पीठ (साधारण १-२ चमचे) घातल्यानेही ते घट्ट होऊ शकतं.

उपाय १: अधिक शिजवणे: मिश्रण घट्ट होईपर्यंत शिजवा.
उपाय २: पीठ घालणे: थोडे भाजलेले तांदळाचे पीठ घाला.

प्रश्न ३: मोदक वाफवताना फुटतात, यावर उपाय काय? (Why do Modaks crack while steaming, and what’s the solution?)

उत्तर: मोदक फुटण्याची मुख्य कारणं म्हणजे पीठ नीट न मळणे किंवा उकड व्यवस्थित न काढणे. पीठ गरम असतानाच खूप मऊ होईपर्यंत मळा आणि उकड काढताना पाण्याचा प्रमाण योग्य ठेवा. मोदकांना व्यवस्थित कला (चुंब्या) पाडल्यास ते फुटत नाहीत.

पिठाची गुणवत्ता: पीठ मऊ मळणे आवश्यक.
वाफवण्याची काळजी: योग्य वाफवण्याची पद्धत वापरा.

प्रश्न ४: मोदक किती दिवस टिकतात? (How long do Ukadiche Modak last?)

उत्तर: उकडीचे मोदक सामान्य तापमानावर १ दिवस आणि फ्रिजमध्ये एअरटाइट डब्यात ठेवल्यास ३-४ दिवस चांगले टिकतात. गरम करताना पुन्हा थोडे वाफवून घेतल्यास ते मऊ होतात.

सामान्य तापमान: १ दिवस.
रेफ्रिजरेशन: ३-४ दिवस (एअरटाइट डब्यात).

प्रश्न ५: मोदक अधिक चविष्ट बनवण्यासाठी काही खास टिप्स आहेत का? (Are there any special tips to make Modaks more delicious?)

उत्तर: सारणात चिमूटभर मीठ घातल्यास गोडव्याचा बॅलन्स साधला जातो. तसेच, सारणात खसखस आणि ड्रायफ्रुट्स वापरल्यास चव आणखी वाढते. मोदक वाफवताना पानाचा वापर केल्यास (उदा. हळदीचं पान किंवा केळीचं पान) मोदकांना एक वेगळाच सुगंध येतो.

चवीसाठी मीठ: गोडवा संतुलित ठेवण्यासाठी.
अतिरिक्त घटक: खसखस आणि ड्रायफ्रुट्स.
सुगंधासाठी पाने: हळदीचे पान किंवा केळीचे पान.

प्रश्न ६: मोदक बनवताना साच्याचा वापर कसा करावा? (How to use a Modak mould?)

उत्तर: मोदक साच्याला आतून थोडं तूप लावा. पिठाचा एक लहान गोळा घेऊन साच्याच्या एका बाजूला ठेवून थोडा दाबून पसरा. दुसऱ्या बाजूलाही तसेच करा. मध्ये थोडी पोकळी ठेवा. आता या पोकळीत सारण भरा. साच्याच्या दोन्ही बाजू एकत्र करून घट्ट बंद करा आणि बाहेर आलेले जास्तीचे पीठ काढून टाका.

साच्याला तूप लावणे: चिकटू नये म्हणून.
पीठ आणि सारण भरणे: योग्य प्रमाणात भरा.
साचा बंद करणे: दाबून बंद करा.

समारोप (Conclusion)

उकडीचे मोदक बनवणं ही खरंतर एक कला आहे, पण ती शिकणं अजिबात अवघड नाही. माझ्या अनुभवात, संयम आणि योग्य पद्धतीचं पालन केलं की, तुम्हीही घरच्या घरी अप्रतिम उकडीचे मोदक बनवू शकता. ही रेसिपी तुम्हाला नक्कीच उपयोगी पडेल आणि तुमचे मोदक पाहून घरातले सगळेच आश्चर्यचकित होतील. आता वाट कसली बघताय? लगेच लागा तयारीला आणि गणपती बाप्पाला खुश करा तुमच्या हातच्या मऊ, लुसलुशीत आणि चविष्ट उकडीच्या मोदकांनी! मला खात्री आहे, तुम्ही एकदा बनवलेले मोदक खाल्ले की, बाहेरचे मोदक तुम्हाला अजिबात आवडणार नाहीत! चला तर मग, सुरू करा हा गोड प्रवास!